Alev Alatlı: ''Putin’inki bir ergen tavrı''

Yazar Alev Alatlı, SoÄŸuk SavaÅŸ'ın sona ermesinin ardından Rusya üzerine çalışmalar yaptı. Uzun bir süre Rusya’da kaldı. Rusya üzerine “Gogol’un izinde” baÅŸlıklı “dörtleme” kitap yazdı. "Gogol'un Ä°zinde" dörtlüsünün ilk kitabı olan “Aydınlanma deÄŸil, merhamet” Rus yazar Åžolokov’un 100. DoÄŸum Yılı münasebetiyle verilen "Mikhail Aleksandroviç Åžolokov 100. Yıl Edebiyat Ödülü"nü aldı. Kitaplarında Rusya ve Türkiye toplumları arasındaki benzerliklere dikkat çeken Alatlı ile Türkiye ile Rusya arasında son dönemde yaÅŸanan krizi konuÅŸtuk. Mülakat süresince bir uluslararası iliÅŸkiler uzmanı olmadığını sadece romancı olduÄŸunun altını çizdi. Söylediklerinin Rusya’yı iyi bilen bir romancının sözleri olarak deÄŸerlendirilmesini istedi. Ä°ÅŸte Alet Alatlı’ya sorularımız ve aldığımız cevaplar:

Türkiye’nin, Rusya savaÅŸ uçağını sınır ihlâli yaptığı gerekçesiyle düşürmesinin ardından Rusya’dan sert tepki geldi. Tepkiler, Rus turistlerin Türkiye’ye gelmesinin yasaklanmasından, Rusya’daki Türk öğrencilerin yurtlarına baskına kadar ulaÅŸtı. Rusya günlük hayata kadar inen tepkileri uygulamaya soktu. Sizce bunları Rusya Devlet BaÅŸkanı Putin’in tepkisi olarak mı yoksa geleneksel Rus dış politikasının yansıması olarak mı görmek lazım?

Birini diÄŸerinden pek ayıramayacağız kanısındayım. Putin istemese bu boyutlara da taşınmazdı. Putin kiÅŸiliÄŸi ile “Rus ruhu”na yakın gelen biridir. BaÅŸarısının nedeni de o zaten.

Nedir bu “Rus ruhu”?

Bir kere bize benziyorlar. Bir Rus’u karşınıza alırsanız altından Tatar çıkar derler. Bir Asya toplumu. Heyecanlarıyla, fedakarlıklarıyla, ölüme karşı tavırlarıyla, tevekkülleriyle, dayanıklılıklarıyla tipik bir Asya toplumudurlar. Tüm bunlar bir araya gelince herhangi bir Batı toplumu gibi sakin, hesaplayıp ertesi günü de hesaba katan bir toplum yapısı deÄŸil.

Putin söylemleriyle Rusya toplumuna tercüman mı oluyor?

Çok da abartmamak lazım ama asıl soru; “Putin’i Ruslara sevdiren ne?” ona bakmak lazım.

Nedir o?

Putin’in en büyük becerisi neredeyse Çarlardan bu yana yok sayılan duyarlılıkları tutup çekmeyi becermesi. Bir önem sırası yapamam ama din baÅŸlı başına bir iÅŸti. Çar Pedro ile Rusya’da Ortodoks Kilisesi laÄŸvedildi. Bu gücü Pedro kendi eline aldı. 1917 Devrimi’nden sonra Lenin ve arkadaÅŸları Kilise’yi bir hafta canlandırdılar sonra kapattılar daha sonra da malûm Ateizm geldi. Din, Rusya’da yer altında hep devam etti. SoÄŸuk SavaÅŸ’ın bitmesinin ardından yani 1990’lardan sonra Rusya’ya Batı misyonerleri aktı. Stadyumlarda binlerce insan vaftiz oldu. Ä°nsanlar neye vaftiz olduklarını bile bilmiyorlardı. Ä°ÅŸ o kadar kopmuÅŸtu. Sonra Ruslar kendilerine geldikten sonra fark etti ki onlara sunulan Ortodoksluk deÄŸil baÅŸka bir ÅŸey. Ortodoksluk çok farklı bir Hristiyan mezhebidir, hiyerarÅŸisi yoktur, organiktir, Ä°slam’a benzer küçük küçük cemaatler halindedir. Ortodoksluk en çiÄŸ haliyle Sünni Ä°slam’a çok benzer.

Putin ne yaptı Ortodoksluk konusunda?

Putin’in ilk yaptığı iÅŸlerden bir tanesi kiliseleri yeniden yaÅŸatmak oldu. Ortodoks PatriÄŸi’ne gitti, ikonalara yüz sürdü. Yani dini toparladı. Sonra ünlü Rus yazar Aleksandr Soljenitsin’in ayağına gitti ki bu çok önemlidir. Eski bir KGB yöneticisinin onun ayağına gidip itibarını iade etmesi bir anlamda özür dilemesi çok önemliydi. Soljenitsin, Rusya’da “Gulag”ları tek afiÅŸe eden adamdı. Putin’in “Gulag” meselesini kabul etmesi çok önemliydi. (Gulag: Sovyetler BirliÄŸi döneminde rejim muhaliflerinin gönderildiÄŸi çalışma kampları sistemi) 250 yıl boyunca Rusya’da üst üste “Gulag”lara insanlar konuldu. Çar Korkunç Ä°van’ın baÅŸlattığı bu uygulamayla binlerce insan oralarda öldü. Rusya’da soÄŸuk savaÅŸ sonrası 1990’lı yıllarda Batı IMF eliyle Rusya’da ÅŸok ekonomik reformlar yaptı. Bu bir felaketti. 24 saat içinde ÅŸok tedavi dedikleri bir durum. 24 saat içinde fiyatlar serbest bırakıldı, kambiyo, gümrük serbest bırakıldı. 24 saat içinde enflasyon yüzde 1350 oldu. Rusya aç kaldı, maaÅŸlar ödenemedi. Bu inanılmaz bir felaketti. Bu felaketi doÄŸru okumak lazım. ÖzelleÅŸtirmeler tam bir felaketti. Ä°nsanlara dağıtılan özelleÅŸtirme kuponları bir dolara beÅŸ dolara bazı kiÅŸiler tarafından satın alındı. Buralardan Abramoviç gibi zenginler çıktı. Dünyanın sayılı zenginleri arasına girdiler. Bunlar “Zapadniki” denen iyi eÄŸitimli, ülkelerinin yaÅŸanmaz ülke olduÄŸuna karar verip ittifakı dışarıda arayan bizde 'Beyaz Türkler’e denk gelen sınıfa ait insanlardı. Bunlar geleneksel olana OrtodoksluÄŸa karşı olan kesimlerdi. Geleneksel olan yoksul olan hep aÅŸağılandı.

"Putin bizden vazgeçti kendini öbür tarafa attı"

Putin buradan nasıl çıktı?

Putin ülkeyi parçalayan adamlarla tek tek ittifak kurdu. Duma’yı aldı. Bugün hâlâ Duma dünyanın en zengin meclisidir.  40 milyar dolara hükmederler. Tabii bu ittifak kolay olmadı,bazılarını içeri atmak zorunda kaldı. Ä°pler tamamen bugün Putin’in eline geçmiÅŸ deÄŸil ama tehdit düzeyi azaldı. Putin bir yandan fena halkçı olup öte yandan da baba figürünü kurmayı becerdi. Batılıların “diktatör” demesi de bu babalık halinden. Putin bugün Rusya için koruyucu, bütünleÅŸtirici biri olarak çıktı. Her ÅŸeye karşı koruyor, reformlardan dolayı ülkenin yediÄŸi kazık ortada. Uzaya ilk uzay aracı  Sputnik’i göndermekle övünen ardından müthiÅŸ bir itibar kaybı ve hüzün yaÅŸayan toplumda Putin bugün bu itibar kaybını dönüştürmeye çalışıyor. Tabii Türkiye’ye yönelik son tavrıyla büyük hata yaptı.

Hata olarak tanımladınız. Neden yaptı o zaman bu hatayı yaptı?

Ä°nsan tabii. Ben bunu Boris Yeltsin’in yaptığı hataya benzetiyorum. Yeltsin tankın üzerine çıkacak kadar demokrasi yanlısıydı. Götürdü götürdü fakat bir ÅŸey oldu, korktu, oligarklarla birlikte hareket etmeye baÅŸladı. Yakınları para kazanmaya baÅŸladı. Yeltsin’i gönderen Putin’dir. EÄŸer Yeltsin gitmeseydi Putin onun ne kadar hırsızlığı varsa hepsini orta yere dökecekti. 24 saat içinde Yeltsin vazgeçti. Her ÅŸeyi Putin’e bıraktı. Benzer bir ÅŸeyi burada görüyor muyuz acaba diye düşünüyorum?  Putin’in bizden vazgeçip kendisini öbür tarafa atması gibi bir hareket görüyorum.

Öbür taraf neresi?

Batı, Almanlar vs…Burada böyle hissediyorum korktu, başına daha fazla iÅŸ almak istemedi.

Putin, Türkiye ile yan yana görünmekten mi korktu?

Bir ahlaki seçim yaptı diyorum. Özetle Tayyip Bey’in “Dünya 5’ten büyüktür” sözlerini sol gelenekten gelen, Asyalı bir Ortodoks liderin anlaması gerekirdi. Görünen o ki karşı tarafa “5’lere” satıldı. Benim hissettiÄŸim bu. Neden korktu? Tabii bunu anlamak lazım. Belki ambargodan korktu. Türkiye-Rusya iÅŸbirliÄŸi müthiÅŸ bir ÅŸey olurdu. Putin “dünya beÅŸten büyüktür” aklına yakındı ama dayanamadı. Ben olsam ErdoÄŸan’ın yerine Rusya’yı, Ä°slam BirliÄŸi’ne alırdım. Gözetmen olarak deÄŸil, direkt üye olarak. Rusya’nın yüzde 20’si Müslüman. Putin de BirleÅŸmiÅŸ Milletler’e “Dünya 5’ten büyüktür” diyerek “ben oynamıyorum, Güvenlik Konseyi’nden çekiliyorum” deme noktasına gelebilirdi. Birisi sanki Putin’in kanına girdi. Åžurası da bir gerçek; Rusya sanayisi toparlanamadı. Rusya için Sputnik üreten demirci dükkanı yani “kuznetsa” derler. “Kuznetsa” Demirci dükkanı demek. Bu ne demek biliyor musunuz? Ön tarafta birisi demir dövüyor, arka odada Sputnik’i yapan deha fizikçiler, bilim insanları var. Ä°kisinin arası boÅŸ. Demokrasi, kalkınma bu aradaki boÅŸluÄŸu kaldırmıyor.

"Erdoğan ve Putin'in benzer tarafları var"

Recep Tayyip Erdoğan ile Putin arasında kriz öncesi yakınlık için ne söylersiniz?

Putin’i anlayacak birisi varsa o da Recep Tayyip ErdoÄŸan’dır. Batılı liderlerden hiç bir tanesinin oradaki derin sorunları anlayabileceÄŸini düşünmüyorum. ErdoÄŸan anlar çünkü benzeri yoldan biz geçtik. Bizim farkımız orta sınıfımız var, orta sınıfın becerileri var. Rusya’da bu yok.

Putin’in arkadan bıçaklandık sözünü nasıl anlamak lazım?

Putin, “ErdoÄŸan bana biraz daha babalık edebilirdi” diye düşündü. HissettiÄŸim orada yardımcı olmasını bekledi gibi geldi. Bir de egolar söz konusu. Bence benzer tarafları var. ErdoÄŸan’ın da Putin’in de kendi halkıyla kurduÄŸu duygusal bir dil var. Ä°nsanları sürece ortak etmek konusunda iki liderin de benzerlikleri var. Ä°kisi çok iyi dost olabilecek iki kiÅŸi ama ErdoÄŸan çok daha farklı tabii. ErdoÄŸan bir kere daha mütevekkil bir adam. ErdoÄŸan deyim yerindeyse Putin’i “taytaylayabilir” bugün bile “taytaylayabilir” Çocuk “taytaylar” gibi, ergen “taytaylar” gibi. Putin’in ÅŸu hali gerçekten de bir ergen tavrı.

Bu gerilimin kaybedeni kim olur?

Rusya olur ama bana kalırsa gerilim tırmanmayacak. Benim bütün duygum buradan bir ÅŸey olmayacağını söylüyor. Bir romancı hissiyatı ile konuÅŸuyorum. Tayyip Bey bunu halledecek. Putin bence bu olayda idare edilmeyi bekledi. Ä°kisi arasında “Biz Asyalıyız” ortaklığı var. Arkasından bu “Zapadniki” denen olay var. Bizim de çektiÄŸimiz en büyük sıkıntı “zapadniki” denilen BatılılaÅŸtırmacı liberaller Türkiye’de de var. Ä°kisinin birbirini anlamaması mümkün deÄŸil. Ä°kisi de halkı içine alan bir kalkınma modeli oluÅŸturuyor. Rusların çile çekmiÅŸ Ortodoksu ile bizim başörtülü olduÄŸu için üniversiteye giremeyen içi içini yiyen tipler farklı deÄŸil. Bu ikisine de diktatör diyen kesimlere bakın Rusya’da Zapadniki’ler biz de “Beyaz Türkler”

Kaynak: Al Jazeera